Oedeem: wat is dat?

Oedeem – je spreekt het uit als ‘eudeem’ – is een ophoping van vocht in delen van het lichaam. Hierdoor ontstaat een zwelling. Oedeem kan overal in het lichaam ontstaan. Meestal gebeurt dit in de voeten, enkels en benen. Vochtophoping komt in mindere mate voor in de longen en armen. Enkele oorzaken van oedeem zijn: een verstoring van het lymfestelsel, een verstoring van het bloedvatenstelsel en slecht functionerende organen (bijvoorbeeld hart of nieren). Blijft er een putje in je huid achter als je erop drukt? Dan kan er sprake zijn van oedeem.

Oorzaken van oedeem
Bloedvaten en het lymfesysteem voeren overtollig vocht uit het lichaam af. Gaat er iets mis in dit afvoermechanisme, dan kan vocht ophopen. Er wordt dan meer vocht aangevoerd dan het lichaam kan afvoeren. Aan de buitenkant van het lichaam zie je dit terug in dikke enkels (enkeloedeem) of opgezwollen benen. Sommige vormen van oedeem zijn erfelijk. De aandoening kan ook een gevolg zijn van bijvoorbeeld infecties, hartfalen, nierfalen, een operatie of kanker. Overgewicht, te weinig beweging en het eten van zoutrijk voedsel zijn ook mogelijke oorzaken voor het ontstaan van oedeem.

Soorten oedeem
Er bestaan uiteenlopende soorten oedeem, waaronder lymfoedeem, angio-oedeem, veneus oedeem en lip-oedeem of een combinatie van genoemde soorten oedeem.

Lymfoedeem
Het lymfevocht ontstaat vanuit het bloed. Het bloed wordt door de slagaders door het lichaam vervoerd, waardoor de verschillende lichaamsweefsels zuurstof en voedingsstoffen krijgen. Bij de weefsels wordt een deel van het bloedplasma uit de bloedbaan geperst om aan alle cellen zuurstof en voedsel af te kunnen geven. Zodra dit bloedplasmavocht door het lymfestelsel is opgenomen spreken we van lymfevocht.

Het lymfesysteem voert vanuit het hele lichaam vocht af. Vervolgens komt alle lymfevocht via twee grote verzamelvaten achter het sleutelbeen terecht, in de bovenste holle ader (vena cava superior). De gezuiverde lymfe wordt zo weer in de bloedsomloop opgenomen. Een vochtophoping kan ontstaan door een blokkade in het lymfesysteem. Er zijn bijvoorbeeld te weinig lymfevaten aanwezig of de vaten zijn te smal. Dit is het geval bij aangeboren lymfoedeem, ook wel lymfatische oedeem genoemd.

Angio-oedeem
Als er een probleem met de bloedbaan ontstaat, zoals een beschadiging aan de bloedvaten, dan kan oedeem een gevolg zijn. In dat geval spreken we van angio-oedeem. Angio-oedeem onder andere voor bij mensen die heftig reageren op een allergie of bij een ontstekingsreactie.

Veneus oedeem
Als de bloedsomloop in de benen verslechtert en voor vochtophoping zorgt, spreken we van veneus oedeem. ‘Vene’ betekent ‘ader’ en ‘veneus’ staat voor ‘aderlijk’. Bij veneus oedeem wordt het bloed niet meer goed vanuit de benen door de aderen teruggepompt naar het hart. Het gevolg is dat het lymfesysteem overbelast raakt door de hoeveelheid aan vocht. Trombose, een hoge bloedruk en spataders zijn aan te wijzen als oorzaken van veneus oedeem.

Lip-oedeem
Een andere soort oedeem is lip-oedeem. Deze aandoening is een combinatie van vocht- en vetophoping (‘lip’ betekent ‘vet’). Het vetweefsel is ongelijk over het lichaam verdeeld, waardoor vetophopingen ontstaan. Vaak vindt deze ophoping plaats op de heupen, benen, armen en billen. Lip-oedeem wordt soms foutief afgedaan als obesitas. Afvallen lost lipoedeem niet op. De aandoening is erfelijk en komt nagenoeg alleen bij vrouwen voor.

Symptomen van oedeem
Vochtophoping is een van de herkenbaarste symptomen van oedeem. Vaak zorgt het vocht voor dikke enkels, opgezwollen benen of zwellingen in de voeten. Op de plek van de zwelling blijft in de meeste gevallen een kuiltje achter als je er met je vinger op drukt. Kortademigheid en vermoeidheid zijn symptomen van oedeem bij de longen. Ook kan de huid gaan glanzen omdat deze strak staat door de zwellingen. Bij lipoedeem zijn plaatselijke vetophopingen bij een arm of voet, koude benen, pijn en blauwe plekken de belangrijkste kenmerken.

Behandeling
Voor oedeem zijn uiteenlopende oorzaken en symptomen aan te wijzen. Om oedeem goed te kunnen behandelen moet eerst duidelijk zijn wat de oorzaak is van de vochtophoping en/of vetophoping. Over het algemeen verlichten oedeemklachten dankzij een combinatie van behandelingen, medische hulpmiddelen en een gezonde levensstijl.

Gezonde levensstijl
Bij lichte oedeem en als ondersteuning van andere behandelingen helpt het om voldoende te bewegen. Lymfevocht wordt namelijk met behulp van de spieren afgevoerd. Zoutarm eten is altijd aan te raden. Zout houdt namelijk vocht vast. Ook een gezond gewicht en het behouden ervan ondersteunt de behandeling van oedeem.

Therapeutische elastische kousen (steunkousen)
Therapeutische elastische kousen, in de volksmond ook wel steunkousen genoemd, worden vaak voorgeschreven bij oedeem. De kousen draag je dagelijks. Ze geven druk op bloedvaten en het lymfesysteem. Deze druk zorgt voor een betere bloedcirculatie. Vocht wordt dan sneller afgevoerd. Therapeutische elastische kousen komen voor in verschillende soorten, maten en drukklassen. Welke passend is, hangt af van de oorzaak en vorm van oedeem. Voor arm-oedeem bestaan speciale compressie-sleeves. Een soort strakke mouwen die je over je arm kunt aantrekken. Lees hier meer over therapeutische elastische kousen.

Zwachtelen
Bij de behandeling van oedeem draait het om het zo goed mogelijk ondersteunen van de bloedsomloop. Een belangrijk hulpmiddel hierbij is druk uitoefenen op de plek van de vochtophoping. Bij zwachtelen breng je een drukverband aan, bijvoorbeeld rond de arm, de benen of de enkels. De druk van het verband stimuleert de bloedsomloop en de afvoer van het lymfevocht. Net als bij therapeutische elastische kousen zijn er zwachtels in verschillende soorten en maten. Hoe lang zwachtelen nodig is, hangt onder andere af van het verloop van het oedeem. In het artikel 'Zwachtelen in het kort' lees je er meer over.